Kahramanmaraş
Kahramanmaraş Ebeveynin ve Çocuğunun Duygu Düzenlemesi
Gündelik yaşamda bireylerin davranışları ve tepkilerinin şekillenmesinde, duygular önemli bir role sahiptir. Özellikle karşılaşılan olay ve durumlarda, duyguları düzenleyebilme becerisi erken yaşlardan itibaren geliştirilmesi beklenen yaşam becerilerinden biri olarak kabul görmüştür. Duygu düzenleme tanım olarak, bireylerin duygusal bir uyarıcı ile karşı karşıya kaldıklarında, bağlama uygun bir biçimde kendi duygusal durumunu düzenleyebilme becerisi olarak ifade edilmektedir (Eisenberg ve Spinrad, 2004, s. 336-338). Duygu düzenlemenin okul öncesi dönemde bilişsel ve sosyal gelişimle birlikte gelişmesi beklenmektedir. Buna göre okulöncesi dönemde duygu düzenleme becerilerinin gelişmesi çocukların sosyal yaşamlarını ve akranları ile iletişimini olumlu anlamda etkilemektedir (Cole ve diğ., 1994; Bronson, 2000).
Okul öncesi dönemde çocukların duygularını tanıma, anlama ve ifade etmeleri ile duygu düzenlemelerinde ebeveynler kilit öneme sahiplerdir. Ebeveynler bu kritik evrede eğer çocuklarının duygu düzenleme becerisi geliştirmesine yeterince katkı sağlamazlarsa çocuklarda bazı uyum sorunları ortaya çıkabilir. Bu süreçte ebeveynler çocuklarına model olarak veya örnek almalarını sağlayıcı çeşitli davranışlar sergileyerek çocuklarına duygu ve davranışlarını nasıl düzenleyeceklerini öğretebilirler (Leland, 2014). Bu bağlamda özellikle ebeveyn ve çocuk arasındaki ilişkide, ebeveyn davranışlarının çocuğun gelişimi ve duygu düzenlemesi üzerinde önemli etkide olduğu görülmüştür (Kağıtçıbaşı ve diğ., 2001). Bu konuda yapılan çeşitli araştırmalarda da; annenin duyarlılığı ile çocukların duygu düzenlemesi arasında anlamlı düzeyde ilişkinin olduğu (Metin, 2010), annelerin annelik tutumları ve empatik eğilimleri ile çocukların duygu düzenlemeleri arasında da anlamlı bir ilişkinin olduğu (Kurbet, 2010) ve ayrıca annelerin olumlu ebeveynlik davranışlarının çocukların duygu düzenlemeleri üzerinde (Atan, 2020) önemli etkisinin olduğu tespit edilmiştir. Bu konuda Marroquin, Tennen ve Stanton (2017) yaptıkları araştırmada, duygu düzenleme güçlüklerinin bireylerin psikolojik iyi oluşları ile ilişkili olduğunu bulmuşlardır. Bir başka çalışmada ise bireylerin duygularını düzenlemelerinin yanı sıra bireylerde oluşan farklı duyguların nedenlerinin de ortaya konulmasının gerekliliği ifade edilmiştir (Thomson ve Calkins, 1996). Söz konusu bu araştırmalar çocuğun kendi duygusunu düzenlemede ebeveynin etkisinin ve rehberliğinin önemini göstermektedir. Alan yazında yer alan çeşitli araştırmalara göre, okul öncesi dönemde duygu düzenleme becerileri gelişmiş olan çocuklar daha az problemli davranışlar göstererek ebeveynleri ile daha iyi ilişki kurmakta (Apaydın-Demirci ve diğ., 2020), duygu düzenleme becerilerinde yetersiz olanlar ise çeşitli davranış problemleri sergilemektedirler (Eisenberg ve Fabes, 1992). Buna göre duygularını düzenlemekte zorlanan çocuklarda; duygularını fark edememe, duygularına anlam verememe, olumsuz duygular yaşadıklarında dürtülerine boyun eğme ve aşırı üzülme gibi durumların yanı sıra amacına uygun davranamama gibi çeşitli sorunlar ortaya çıkmaktadır (Gratz ve Roemer, 2004).
Ebeveynler çocukların duygu düzenleme sürecinde önemli bir role sahiplerdir. Bu süreçte ebeveynler çocuklarının duygularını düzenlemeye destek olurken çocuklarına karşı şefkat, destek, güvenlik ve değerli hissetme ihtiyaçlarını karşılayarak önemli görevleri de üstlenmektedirler (Furman ve Buhrmester, 1985). Buna göre çocuklarına karşı destekleyici ve sıcak davranan ebeveynler, çocuklarının daha yapıcı yönde duygu düzenleme becerileri geliştirmelerine katkıda bulunurlar (Eisenberg ve diğ., 1998). Ebeveynin bu yaklaşımı çocuğun duygularını düzenlemesi, fark etmesi, tanımlaması ve bakım veren kişinin rehberlik etmesi (Kahraman ve Tanrıkulu, 2019; Morris ve diğ., 2007) olarak açıklanmaktadır. Ebeveynlerin çocuklarının duygu düzenlenmelerinde ve kendilerini iyi hissetmelerinde psikolojik iyi oluşun da önemli etkisinin olduğu düşünülmektedir. Buna göre ebeveynlerin psikolojik iyi olma durumları çocukların psikolojik iyi oluşlarını önemli derecede etkilemektedir (Fox ve Calkins, 2003). Çünkü psikolojik iyi oluş düzeyi yüksek anne babalar çocuklarını övmekte, düşüncelerine saygı göstermekte, ihtiyaçlarını dikkate almaktadır. Dolayısıyla bu tür davranışlar çocukların kendilerini ifade etmelerine ve duygu düzenleme becerilerini desteklemektedir (Gross, 2014). Bu konudaki çeşitli araştırmalar incelendiğinde özellikle annelerin duygu düzenleme becerilerinin çocukların duygu düzenlemeleri üzerinde önemli etkisinin olduğu görülmektedir. Bu araştırmalarda ebeveynlerin çocuklarına duygu düzenleyici davranışları öğretmelerinin çocukların duygularını yönetmeleri üzerindeki olumlu etkisi vurgulanmaktadır (Leland, 2014). Berlin ve Cassidy (2003) bu konuda yaptıkları bir araştırmada annelerin çocuklarına yönelik duygularını kontrol edememelerinin çocuklarının duygu düzenleme becerileri üzerinde olumsuz etkide olduğunu saptamışlardır. Ayrıca annenin çocuğunun duygu düzenlemesi ile çocuğun duygu düzenlemesi arasındaki ilişkiye yönelik yapılan araştırmalarda da çocuğun duygu düzenlemesi ile annenin bağlanma stili ve bazı kişilik özellikleri arasında ilişkinin olduğu sonucuna ulaşılmıştır (Bilge ve Sezgin, 2021; Kahraman ve Alemdar, 2021). Bu konuda yapılan diğer bazı araştırmalarda ise ebeveynlerin psikolojik iyi oluşları ile çocukların duygu düzenlemesi arasında anlamlı bir ilişkinin olduğu tespit edilmiştir (Atan, 2020; Karaş ve Altun, 2022; Koca, 2019).
Doktorant/Uzm.Psk. D. Ahmet TOPLU
